علت نامگذاری این روز که به مناسبت کشتار دسته جمعی دانشجویان تهرانی که صبح روز 13 آبان 1357 در محوطه دانشگاه تهران در اعتراض به رژیم پهلوی تجمع کرده بودند به عنوان روز دانشجو در جمهوری اسلامی ایران نامگذاری شد.

یوم الله سیزدهم آبان یادآور دلاوری ها ، فداکاری ها و ایثار های دانش آموزان عزیزمان است. این روز باشکوه «روز دانش‌ آموز» نام‌ گذاری شده است تا یاد و خاطره فرزندان دلاور انقلاب جاودانه بماند و درسی فراموش‌ نشدنی برای همه دانش‌ آموزان در سراسر جهان باشد.

آنها باید بی وقفه در مبارزه بی امان با نیرو های ستمگر شرکت کنند و عزت را بر زندگی تسلیم ترجیح دهند. سیزدهم آبان به همه مستضعفان جهان آموخت که در مقابل مستکبران قیام کنند و حقوق از دست رفته خود را از چنگال امپریالیسم و استعمار پس بگیرند. 

پیام سیزدهم آبان به مسلمانان این است که فقط در برابر پروردگار عالم و در مکتب توحید به نماز بایستند و هرگز تسلیم ظلم و ستم نیرو های قدرتمند نشوند.

چه اتفاقی باعث شد که 13 آبان به نام روز دانشجو نامگذاری شود؟ علت نامگذاری این روز، کشتار دسته جمعی دانشجویان در تهران در اعتراض به رژیم پهلوی در صبح روز 13آبان 1357 در محوطه دانشگاه تهران است. به مناسبت گرامیداشت این روز، روز 13آبان در تقویم جمهوری اسلامی ایران به عنوان روز دانش آموز نامگذاری شده است.

این روز باشکوه به منظور پاسداشت یاد و خاطره فرزندان دلیر انقلاب ، روز دانش آموز نامگذاری شده و درس فراموش نشدنی برای همه دانش آموزان در سراسر جهان باشد. روزی است که آنها خستگی ناپذیر به مبارزه بی امان با قدرت های ستمگر می پردازند و عزت را بر زندگی ذلت بار ترجیح می دهند.

در 13 آبان به همه مستضعفان جهان آموخته می شود که علیه مستکبران قیام کنند و حقوق از دست رفته خود را از چنگال امپریالیسم و استعمار پس بگیرند.

پیام سیزدهم آبان به مسلمانان این است که فقط در برابر پروردگار عالم و مکتب توحید بایستند و فقط در برابر حضرت حق به سجده خضوع کنند و هرگز تسلیم ظلم و ستم نیروهای قدرتمند نباشند.

در سیزدهم آبان به همه مظلومان نشان داده شد که این توانایی را دارند که بار سنگین ظالمان را به سطل زباله تاریخ بسپارند. 

مردم ایران در سیزدهم آبان با سربلندی به مستضعفان جهان نشان دادند که دیوار ظلم شکستنی است.

علت نامگذاری این روز، حادثه کشتار دسته جمعی دانشجویان تهرانی است که در صبح روز 13 آبان 1357 در محوطه دانشگاه تهران به عنوان نماد اعتراض به حکومت پهلوی تجمع کرده بودند. به مناسبت گرامیداشت این روز، 13 آبان در تقویم جمهوری اسلامی ایران به عنوان روز دانش آموز نامگذاری شده است.

روز شنبه 13 آبان 1357 جمعی از دانش آموزان مدارس پایتخت طی بیانیه ای اعلام کردند که ما به عنوان دانش آموزان ایرانی روز شنبه 13 آبان ماه 1357 را به عنوان روز دانش آموز اعلام می کنیم و در نظر داریم هر ساله در این روز وحدت و همبستگی خود را افزایش دهیم. 

این روز به یاد شهدای جنبش دانشجویی به مناسبت گرامیداشت این روز، 13 آبان در تقویم جمهوری اسلامی ایران به عنوان روز دانش آموز نامگذاری شده است.

وقایع 13 آبان دانشگاه تهران لحظه به لحظه با حوادث 13 آبان:

آنچه در روز 13 آبان سال 57 در دانشگاه تهران رخ داد در تاریخ فراموش نخواهد شد. به گفته آنابل سربرنی، استاد و محقق دانشگاه لندن، این حادثه به عنوان حمام خون توصیف شده است. 

دانشگاه تهران که مدتی بود به محل تجمع دانشجویان مخالف نظام تبدیل شده بود در این روز شاهد یکی از بزرگترین تجمعات دانشجویان بود. عده ای شعار می دادند، عده ای بحث و تبادل نظر می کردند و برخی سخنرانی می کردند یا بیانیه می خواندند.

صبح روز 13 آبان 1357 در حالی که مدارس تعطیل بود، دانشجویان به سمت دانشگاه تهران حرکت کردند تا مانند همه اقشار مردم ایران عمل کنند و صدای اعتراض خود را به گوش همگان برسانند.

آنها همچنین دبیرستان های دیگر را در مسیر خود تعطیل کردند. با افزایش تعداد دانش آموزان، سربازان وارد عمل شده و با تیراندازی هوایی و انفجار گاز اشک آور دانشجویان را متفرق کردند.

با تشدید درگیری بین سربازان و دانش آموزان، شعارهای «مرگ بر شاه» و «معلم ایستاد، شاگردت کشته شد» از گوشه و کنار خیابان ها طنین انداز شد.

در مسیر حرکت دانشجویان به سمت دانشگاه ، عموم مردم به آنها پیوستند و پس از ورود به دانشگاه به جمع دانشجویان پیوستند. در ادامه دانشجویان به مسجد دانشگاه رفته و از بلندگو های آن علیه نظام شعار سر دادند.

کسانی که قصد داشتند از دانشگاه تا بیت آیت الله سید محمود طالقانی - که چندی پیش از زندان آزاد شده بود - اعتراض کنند، پس از خروج از دانشگاه با مقامات حکومتی نظامی مواجه شدند. 

صدای شلیک گلوله و انفجار گاز اشک آور جمعیت را متفرق کرد. عده ای به داخل دانشگاه برگشتند و با بستن درهای دانشگاه به شدت شعار سر دادند. دیگرانی که خارج از دانشگاه مانده بودند به خیابان های اطراف رفتند.

دانشجویان در حال حرکت به سمت دانشکده پزشکی بودند که نیروهای نظامی وارد محوطه دانشگاه شدند و شروع به شلیک گلوله و انفجار مجدد گاز اشک آور کردند. دانش آموزان و دانش آموزان برای مقابله با اثرات گاز اشک آور، شاخه های درخت را شکستند و آتش زدند.

با خروج مسئولان از محوطه دانشگاه، مجروحان به بیمارستان های اطراف منتقل شدند و فریادهای الله اکبر در بین دانشجویان شدت گرفت. گروهی دیگر از تظاهرکنندگان که در خیابان های اطراف پراکنده شده بودند، با آتش زدن و حرکت به سمت خیابان آناتول فرانس و بزرگمهر ، شیشه های ساختمان انتشارات حزب رستاخیز و گارد برق دانشگاه را شکستند و وسایل خود را به بیرون پرتاب کردند.

در خیابان تخت جمشید (خیابان طالقانی فعلی) بانک صنایع و معادن نیز مورد حمله معترضان قرار گرفت. اندکی پس از آن، اعتراضات در اطراف دانشگاه به شهر و دیگر خیابان ها کشیده شد. تظاهر کنندگان با در دست داشتن پلاکارد هایی مانند "دانشگاه شهید داد" و اعلام شهادت 56 نفر در دانشگاه، مردم را از حادثه امروز مطلع کردند.

مسئولین فرمانداری نظامی تهران در خصوص تعداد شهدا و تلفات حادثه 13 آبان اعلام کرده اند که بر خلاف شایعات مطرح شده، کسی کشته نشده و تنها سه نفر مجروح شده اند. دکتر عبدالله شیبانی، رئیس موقت دانشگاه تهران نیز اعلام کرد که درگیری های امروز تنها چهارده مجروح داشته است.

به گزارش کیهان به نقل از رادیو ایران ، تا نیمه های شب دوازده نفر از مجروحان به بیمارستان پهلوی منتقل شده اند و حال دو نفر دیگر وخیم است. اما طبق آمار بنیاد شهید انقلاب اسلامی، تنها دو نفر به نام‌های مصطفی حاجی و سید مهدی سید فاطمی در میان شهدای انقلاب ذکر شده‌اند که تاریخ شهادت آنها 13 آبان 1357 می‌باشد.

آنچه باعث بازتاب حادثه 13 آبان در جامعه شد، پخش درگیری های آن روز از تلویزیون بود. کارکنان سازمان صدا و سیما در اقدامی کم سابقه تصاویر حوادث امروز را ساعت 30:21 در بخش خبر به نمایش گذاشتند. این فیلم که شامل صدای تیراندازی ، انفجار گاز اشک آور و شعار های معترضان بود، هر بیننده ای را به شدت متاثر کرد.

در روز بعد، چندین ساختمان دولتی، تأسیسات و اتوبوس های شرکت به آتش کشیده شد. گفته می شود بسیاری از این اتفاقات توسط کارگران دولت قبل برای ایجاد بستری برای اجرای دولت جدید انجام شده است.

در پی این اتفاق دکتر ابوالفضل قاضی وزیر علوم و آموزش عالی استعفا داد. کابینه شریف نخست وزیر اشرف امام موسوم به دولت آشتی ملی که در اولین ماه قدرت خود آغازگر کشتار 17 شهریور 1357 بود، به دلیل حادثه خونین سیزدهم آبان مجبور به استعفا شد. 

حکومت نظامی غلامرضا ازهاری جایگزین آن شد. علاوه بر این، شاه در پیامی دلسوزانه که در 15آبان از تلویزیون پخش شد، از ملت به خاطر اشتباهات گذشته عذرخواهی کرد و متعهد شد که برای رفع فساد سیاسی و اقتصادی تلاش کند. وی اظهار داشت: من صدای انقلاب شما ملت ایران را شنیده ام.

روز سیزدهم آبان روز ویژه ای است برای دانش آموزانی که با خون خود قهرمان شدند و به مادرانی که صبح فرزندان خود را با خنده بدرقه کردند تا عصر با دلی غمگین پذیرایی کنند. و چشمانی اشکبار در آن روز مادران به جای در آغوش کشیدن فرزندان سرزنده خود، بدن های بی جان و خونین را دریافت کردند.